در سايه سار مساجد

مسجد و عبادت جمعي

نماز بزرگترين ذكر الهي است و بر پايي جمعي آن مورد تأكيد فراوان قرار گرفته است. اين گونه عبادات سبب شكوفايي فرهنگ ديني در جامعه مي‏شود. اين تصور كه فلسفه عبادات تنها خودسازي فردي است خطايي آشكار است؛ زيرا هدف اصلي عبادات ساختن اجتماع سالم و معنوي است. به همين جهت، عبادات جمعي در اسلام جايگاهي خاص دارد و فلسفه وجودي مسجد نيز عبادت جمعي است.

نماز جماعت

بافضيلت‏ترين عبادات جمعي نماز جماعت روزانه است. امام صادق عليه‏السلام مي‏فرمايد:

«الصلاة في‏جماعة تفضل علي كل صلاة الفرد باربعه و عشرين درجة.»(1)

ثواب نماز جماعت با بيست و چهار نماز غير جماعت برابر است. پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله نيز مي‏فرمايد:

«مَن مشي الي مسجد يطلب فيه الجماعة كان له بكل خطوة سبعون الف حسنة...»(2)

كسي كه براي نماز جماعت به سوي مسجد مي‏رود، در برابر هر قدمي كه بر مي‏دارد، خداوند هفتاد هزار حسنه به وي پاداش مي‏دهد...

در بعضي از روايات فضيلت هر نماز جماعت با بيست و پنج نماز غير جماعت برابر شمرده شده است.(3)

فردي خدمت پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله رسيد و عرض كرد: يا رسول‏اللّه، من نابينايم؛ گاه صداي اذان را مي‏شنوم ولي كسي ندارم كه مرا به نماز جماعت بياورد. حضرت فرمود: از منزلت به مسجد طنابي ببند و در نماز جماعت حاضر شو.(4)

هرچه تعداد شركت كنندگان در نماز جماعت فزوني پذيرد ثواب آن نيز افزايش مي‏يابد تا جايي كه رسول اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود:

«فان زادوا علي العشرة فلو صارت السماوات كلّها مداداً و الاشجار اقلاماً و الثّقلان مع الملائكة كُتّاباً لم يقرروا ان يكتبوا ثواب ركعة واحدة»(5)

اگر (شمار نمازگزاران) از ده تن بيشتر شود، چنان چه آسمانها مركّب، درختان قلم و جن و انس و فرشتگان نويسنده شوند، نمي‏توانند ثواب يك ركعت را بنويسند.

معصومي ديگر مي‏فرمايد:

«انتظار الصلاة جماعة من جماعةٍ الي جماعة كفارة كل ذنب»(6)

(پس از برگزاري نماز جماعت)، انتظار كشيدن براي نماز جماعت (ديگر)، كفاره هرگناهي است.

دوري از مسجد و جماعت

جايگاه هرچيزي متناسب با هدف اصلي آن ارزيابي مي‏شود. مسجد در اسلام قداست بسيار دارد و معصومان عليهم‏السلام به احيا و آباداني آن سفارش كرده‏اند. احياي واقعي مساجد به عبادت و نيايش و ياد خدا وابسته است تا جايي كه مفسران عبادت در مسجد را از مصاديق عمران آن شمرده و متروك بودن مسجد را مصداق خرابي آن خوانده‏اند.

چنان كه حضور در مسجد و عبادت در آن اهميت بسيار دارد، ترك عبادت در اين مكان نيز سرزنش شده است؛ به ويژه براي همسايگان مساجد.(7)

امام صادق عليه‏السلام مي‏فرمايد:

«ثلاثة يشكون الي اللّه عزوجل: مسجد خراب لايصلي فيه اهله ...»(8)

سه چيز نزد خداوند شكايت مي‏كنند: يكي مسجد خرابي كه اهلش در آن نماز نگزارند...

امام باقر عليه‏السلام فرمود:

«لاصلاة لمن لايشهد الصلاة من جيران المسجد الاّمريض او مشغول.»(9)

نماز همسايه مسجدي كه در جماعت مسجد حضور نمي‏يابد، كامل نيست؛ مگر اينكه بيمار يا گرفتار باشد.

در تاريخ مي‏خوانيم:

«بلغه انّ قوماً لا يحضرون الصلاة في‏المسجد فخطب فقال: ان قوماً لايحضرون الصلاة معنا في مساجد نا فلايؤاكلونا و لا يشاربونا و لا يشاورنا و لاينا كحونا و لايأخذوا من فيئنا شيئاً او يحضروا معنا صلاتناالجماعة.»(10)

به علي عليه‏السلام خبر رسيد كه گروهي براي نماز در مسجد حاضر نمي‏شوند. حضرت خطبه‏اي خواند و فرمود: گروهي با ما در نمازجماعت مساجدمان حاضر نمي‏شوند. پس با ما نخورند، نياشامند، گفتگو و رايزني نكنند، تزويج نكنند و از ماليات ما چيزي نگيرند تا در نماز جماعت حضور يابند.

نماز در مساجد چهارگانه

مسجد از دو جهت داراي ارزش و منزلت است؛ يك جهت كلي و يك جهت خاص. يعني برخي از مسجدها، افزون برآن كه به عنوان مسجد ارزش دارند، از عنواني ديگر، ارج و فضيلت ويژه نيز بهره مي‏برند و احكام خاص دارند. مسجدالحرام، مسجدالنبي، مسجد الاقصي و مسجد كوفه و مسجد جامع هرشهر در شمار اين مساجد جاي دارند.

مسجدالحرام

امام باقر عليه‏السلام فرمود:

«من صلي في المسجد الحرام صلاة مكتوبة قبل اللّه منه كل صلاة صلاّها منذيوم وجبت عليه الصلاة و كل صلاة يصلّيها الي ان يموت.»(11)

كسي كه يك نماز واجب در مسجدالحرام بخواند، خداوند تمام نمازهايي كه از آغاز تكليف تا پايان عمر مي‏خواند، مي‏پذيرد.

امام صادق عليه‏السلام نيز مي‏فرمايد:

«الصلاة في المسجد الحرام تعدل مائة الف صلاة»(12)

نماز در مسجدالحرام با صد هزار نماز (در غير آن) برابر است.

مسجدالنبي

رسول اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود:

«صلاة في مسجدي هذا تعدل عنداللّه عشرة آلاف صلاة في غيره من المساجد الا المسجدالحرام فان الصلاة فيه تعدل مائة الف صلاة.»(13)

نماز در مسجد من (مسجدالنبي) با ده هزار نماز در مساجد ديگر برابر است؛ مگر مسجدالحرام كه نماز در آن با صدهزار نماز (در مساجد ديگر) برابر است.

رسول‏اللّه صلي‏الله‏عليه‏و‏آله همچنين فرمود:

«الصلاة في‏المسجد الحرام مائة الف صلاة و الصلاة في مسجد المدينة عشرة آلاف صلاة»(14)

نماز در مسجدالحرام با صدهزار نماز و نماز در مسجد مدينه (مسجدالنبي) با ده هزار نماز برابر است.

برخي از محدثان چنان نقل كرده‏اند كه امام صادق عليه‏السلام در پايان اين روايت فرمود:

«و افضل موضع يصلّي فيه منه ما قرب من القبر.»(15)

باارزشترين مكانها در مسجد النبي جايي است كه به قبر پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله نزديك باشد.

مسجدالاقصي و مسجد كوفه

امام باقر عليه‏السلام فرمود: «المساجد الاربعة المسجدالحرام و مسجد رسول‏اللّه صلي‏الله‏عليه‏و‏آله و مسجد بيت المقدس و مسجدالكوفه، يا اباحمزه الفريضه فيها تعدل حجة و النافلة فيها تعدل عمرة.»(16)

چهار مسجد (مهم) وجود دارد؛ مسجدالحرام، مسجد رسول اللّه صلي‏الله‏عليه‏و‏آله ، مسجد بيت المقدس و مسجدكوفه. اي اباحمزه! نماز واجب در مسجد كوفه با حج برابر است و نماز مستحب با عمره.

حضرت علي عليه‏السلام مي‏فرمايد:

«صلاة في بيت المقدس تعدل ألف صلاة»

نماز در بيت المقدس با هزار نماز برابر است.(17)

امام صادق عليه‏السلام نيز مي‏فرمايد:

«الصلاة في مسجد الكوفة بألف صلاة.»

نماز در مسجد كوفه با هزار نماز برابر است.(18)

بنابراين، از روايات و فتاوي چنان بر مي‏آيد كه ثواب نماز در مسجد كوفه و مسجد الاقصي برابر است.(19)

مسجد جامع

گاه مسجد را، جامع مي‏خوانند. اين واژه نخستين بار به وسيله خليفه دوم به كار گرفته شد. در تاريخ چنان مي‏خوانيم كه او وقتي فرمان بناي مساجد جامع را جهت برگزاري نماز جمعه صادر كرد، از اين واژه بهره‏برد. چون اين مسجدها به نماز جمعه اختصاص داشت، آن را مسجدالجماعة نيز مي‏خواندند.(20)

مسجد جامع، از نظر منزلت و مراتب، پس از مسجدهاي چهارگانه جاي دارد و از احكامي خاص مانند جواز اعتكاف بهره مي‏برد. ثواب نماز در مسجد جامع از مساجد ديگر بيشتر است. به همين جهت حضرت علي عليه‏السلام مي‏فرمايد:

«صلاة في‏بيت المقدس تعدل الف صلاة و صلاة في المسجد الاعظم مائة صلاة و صلاة في مسجد القبيله خمس و عشرون صلاة و صلاة في‏مسجدالسوق اثنتا عشرة صلاة و صلاة الرجل في بيته و حده صلاة واحدة.»(21)

نماز در بيت المقدس با هزار نماز برابر است؛ در مسجداعظم (جامع) با صد نماز و در مسجد قبيله (محل) با بيست و پنج نماز و در مسجد بازار با دوازده نماز، و نماز مرد به تنهايي در خانه‏اش برابر يك نماز است.

نوشته محمد باقر بابانيا

تنظیم برای تبیان مولا دوست

پاورقيها:

15ـ14 ـ مستدرك الوسائل، ج 3، ص 426.

19 ـ عروة الوثقي، ج 1، ص 452؛ تحريرالوسيله، ج 1، ص 152.

17 ـ همان، ص 551. 18 ـ ص 528.

12 ـ ص 537. 13 ـ ص 536.

1 ـ وسائل الشيعه، ج 4، ص 371.

16 ـ وسائل الشيعه، ج 3، ص 550.

10 ـ ج 3، ص 479. 11 ـ ص 536.

20 ـ نشريه مسجد، شماره 17.

2 ـ همان، ص 372.

21 ـ وسائل‏الشيعه، ج 3، ص 551.

3 ـ ص 371.

4 ـ ص 377.

5 ـ بحارالانوار، ج 88، ص 15؛ اين روايت به صورت ديگري نيز نقل شده است: ...فلوصارت السماوات كلّها قرطاساً و البحار مداداً و الاشجار اقلاماً و الثقلان...؛ پس اگر تعداد نمازگزاران از ده نفر بيشترشود، چنانچه آسمانها كاغذ و درياها مركب و درختان قلم و جن و انس... (عروة، ج 1، ص 597)

6 ـ مستدرك الوسائل، ج 6، ص 448.

7 ـ همان، ص 484.

8 ـ وسائل الشيعه، ج 3، ص 478 و 479.

9 ـ همان، ج 5، ص 375.